Μια εντελώς τυχαία ανακάλυψη μια παλιάς χαμένης και ξεχασμένης τοιχογραφίας σε ένα ετοιμόρροπο νεοκλασικό αρχοντικό της Ερμούπολης, από τα πρώτα που κτίστηκαν στην Ερμούπολη, φέρνει στο φως εικόνες και στοιχεία της Ερμούπολης όταν αυτή βρισκόταν στα αρχικά πρώτα στάδια της οικοδόμησης της, όταν ακόμα ήταν συνοικισμός.

Μια εικόνα που μόνο στα βιβλία ιστορίας διαβάζαμε χωρίς να έχουμε ουδεμία εικόνα πως ήταν την εποχή εκείνη.

Τώρα έχουμε...

 

Η ιστορία

Ψάχνοντας στα παλιά φωτογραφικά άλμπουμ της οικογένειας μου ανακάλυψα μια φωτογραφία που κυριολεκτικά δεν συγκλόνισε μόνο έμενα αλλά και όσους στην συνέχεια «ειδικούς» την έδειξα.

Το παλιό νεοκλασικό σπίτι που μεγάλωσα στις παρυφές του στο Βροντάδο είναι από τα πρώτα νεοκλασικά κτήρια που κτίστηκαν στην Ερμούπολη. Αυτό το σπίτι κτίστηκε πριν ακόμα αρχίσουν να κτίζονται τα «διάσημα» νεοκλασικά της Ερμούπολης.

Εκεί μεγάλωσα. Αν θυμάστε σας έγραφα σε ένα παλαιότερο άρθρο μου ότι μεγάλωσα σε ένα αρχοντικό γεμάτο υπέροχες τοιχογραφίες και οροφογραφίες.

Στο φωτογραφικό άλμπουμ που βρήκα σε ένα συρτάρι που είχε χρόνια να ανοιχτεί υπήρχαν μερικές πολύ παλιές ξεθωριασμένες από τον χρόνο φωτογραφίες από τις οροφογραφίες και τοιχογραφίες του σπιτιού αυτού και ανάμεσα σε όλες αυτές, παρατηρώντας προσεκτικά τα βλέμμα μου έπεσε πάνω σε αυτήν την σπουδαία και μοναδική που σήμερα σας παρουσιάζω.

Είναι ένας ζωγραφικός πίνακας που η σπουδαιότητα του είναι ανυπολόγιστης αξίας γιατί δείχνει την Ερμούπολη στα πρώτα στάδια της ανοικοδόμησης της.

Ας εξετάσουμε προσεκτικά τον πίνακα

Κατ' αρχάς ο ζωγράφος είναι άγνωστος. Η τεχνική του όμως, καθώς και ότι οι άλλες τοιχογραφίες του παλιού αρχοντικού που έχουν Ιταλικές αναπαραστάσεις αλλά και το στυλ των σχεδίων και τα χρώματα, μας παραπέμπουν σε κάποιο Ιταλό, ενδεχομένως από αυτούς που είχαν έρθει στην Σύρο μετά την επανάσταση της Ιταλίας.

Κάποιος δηλαδή όπως τον Ταμμι που ζωγράφισε την περιβόητη πλέον νωπογραφία στο σπίτι του Σταματίου Πρωίου στην περιοχή της Μεταμορφώσεως.

Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι ότι όπως παρατηρεί κάποιος την τοιχογραφία ανακαλύπτει πως ο ζωγράφος δεν έκανε τίποτα άλλο από το να παρατηρεί την Ερμούπολη από το μπαλκόνι του ορόφου που βρισκόταν και να την αναπαριστά στον πινάκα του.

Πράγματι… Το παλιό αρχοντικό ήταν τριώροφο.

Η συγκεκριμένη τοιχογραφία βρίσκεται στον δεύτερο όροφο στον τοίχο απέναντι από το μεγάλο μπαλκόνι στον χώρο του κεντρικού σαλονιού του σπιτιού.

Η εικόνα που αναπαριστά το σχέδιο είναι ακριβώς ότι φαίνεται (και έβλεπε) ο ζωγράφος όταν έβγαινε στο μπαλκόνι και κοιτούσε την Ερμούπολη όπως ήταν εκείνη την εποχή που κτιζόταν όταν ακόμα ήταν ένας μικρός συνοικισμός πριν ακόμα αρχίζουν να κτίζονται τα εντυπωσιακά και πανάκριβα νεοκλασικά στο κέντρο της πόλης.

Η εποχή που βρισκόμαστε και επομένως ζωγραφίστηκε ο πίνακας είναι ακριβώς η εποχή που το ατμόπλοιο εμφανίζεται στην ναυτιλία.

Υπήρξε μια εποχή όπου τα πλοία πριν εμπιστευτούν απόλυτα τις ατμοκίνητες μηχανές ταξίδευαν και με τα ιστία αλλά και με τις νέο-εγκατεστημένες ατμοκίνητες μηχανές.

Όλα τα πλοία που παρατηρούμε να υπάρχουν στον πίνακα έχουν αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό. Τις υπερμεγέθεις ψηλές τσιμινιέρες (χαρακτηριστικές στην ατμοπλοϊκή ναυτιλία) αλλά και τα κατάρτια.

Ένα πλοίο που αναχωρεί από το λιμάνι έχει «φουλάρει» τον ατμό καπνίζοντας έντονα.

Ένα ακόμα σπουδαίο χαρακτηριστικό χρονικό στοιχείο που μας προσδιορίζει την συγκεκριμένη εποχή είναι ότι απέναντι φαίνεται πεντακάθαρα το νεόκτιστο Λοιμοκαθαρτήριο και το κτήριο των αποθηκών της Eastern Telegraph Company, που σημαίνει ότι ήδη βρισκόμαστε και έχουμε ξεπεράσει τα μέσα του 1800.

Ας παρατηρήσουμε προσεκτικότερα το λιμάνι τώρα να δούμε τι στοιχειά ανακαλύπτουμε. Το εντυπωσιακό και συγκλονιστικό είναι αυτό που βλέπουμε στα αριστερά όπως βλέπουμε τον πινάκα. Και αυτό που αντικρίζουμε είναι κάτι το μοναδικό. Το γνωρίζαμε από τα βιβλία αλλά είναι η πρώτη φορά που το βλέπουμε «ζωντανό» όπως ήταν εκείνη την εποχή.

Διαβάζαμε στα βιβλία της ιστορίας των πρώτων ιστοριογράφων της Σύρου, Τιμολέοντα Αμπελά και Ανδρέα Φραγκίδη ότι το λιμάνι της Σύρου ήταν τόσο πολύ γεμάτο ιστιοφόρα φορτηγά πλοία που έμοιαζε όχι σαν λιμάνι αλλά σαν… δάσος μέσα στην θάλασσα από τα πολλά κατάρτια.

Παρατηρούμε επίσης κάτι πολύ σημαντικό.

Στην δεξιά μεριά του πινάκα εκεί που βρίσκεται το Νησάκι, εκεί όπου δεσπόζουν το Τελωνείο και οι Αποθήκες Διαμετακόμισης, που θα πρέπει τα κτήρια αυτά να είναι κυριολεκτικά νεόκτιστα εκείνη την εποχή που ζωγραφιζόταν ο πίνακας, το σημείο είναι τόσο γεμάτο που η θάλασσα δεν φαίνεται. Αυτό είναι μια απόδειξη αυτού που διαβάζαμε στα βιβλία.

Πως το λιμάνι και το τελωνείο της Ερμουπόλης εκείνα τα χρόνια είχε τόση μεγάλη εμπορική ναυτιλιακή κίνηση, κέρδιζε από το Τελωνείο και το εμπόριο και πρόσφερε στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος πάνω από το 80% τους ετήσιου κέρδους του Ελληνικού κράτους.

Το υπόλοιπο λιμάνι είναι επίσης γεμάτο από πλοία που όπως γράφω παραπάνω έχουν το χαρακτηριστικό γνώρισμα της εποχής της μετάβασης από το ιστίο στον ατμό.

Αξίζει άδω να πούμε πως η πρώτη μεγάλη «κρίση» που αντιμετώπισε η Σύρος είναι ακριβώς αυτή η εποχή. Δηλαδή η μετάβαση της ναυτιλίας από τα ιστία στον ατμό.

Η Ερμούπολη μεγαλούργησε και στάθηκε στα πόδια της στα πρώτα χρόνια της με τα καρνάγια και τους καραβομαραγκούς. Τα καρνάγια που σε αυτά κτίζονταν τα πρώτα μεγάλα εντυπωσιακά ξύλινα πλοία ήταν αυτά που έδωσαν μεταξύ άλλων (και εννοώ τις πρώτες βιομηχανίες και τα βυρσοδεψία) το πρώτο μεγάλο ουσιαστικό οικονομικό βήμα για να αρχίσει η παντοδυναμία της.

Όταν εμφανίστηκε ο ατμός και μέχρι να ισορροπήσει και να αρχίσουν τα πρώτα βήματα του Νεωρίου, η Ερμούπολη έκανε μια σοβαρή «κοιλιά» που όμως γρήγορα ξεπεράστηκε με την ίδρυση στην Ερμούπολη της πρώτης Ατμοπλοϊκής εταιρίας.

Συνεχίζουμε να παρατηρούμε τον πινάκα από τα αριστερά προς τα δεξιά.

Κανένα μεγάλο νεοκλασικό ακόμα στην Ερμούπολη δεν φαίνεται να ανεγείρεται και να ξεχωρίζει.

Χωρίς να είμαστε σίγουροι… (η παλιά φωτογραφία δεν βοηθά και πολύ…) δεν φαίνεται καθαρά αν στην θέση που θα έπρεπε να υπάρχει, έχει κτιστεί το δημαρχείο ή όχι ακόμα.

Κάτι που επίσης κάνει εντύπωση είναι ότι δεν φαίνεται ούτε δείγμα από τον ναό της Μεταμορφώσεως που πιθανώς ακόμα δεν έχει κτιστεί.

Λογικά… αν είχαν κτιστεί αυτά τα δυο κτήρια δεν θα έπρεπε να έχουν ξεφύγει από το μάτι του καλλιτέχνη.

Το συγκλονιστικό είναι στη συνέχεια και περίπου στο μέσον του πινάκα προς την μεριά της παραλίας.

Γνωρίζουμε ότι η Ερμούπολη άρχισε να κτίζεται από κάτω προς τα πάνω. Από την παραλία και προς τα επάνω και μάλιστα πάνω στην αρχαία πόλη που βρισκόταν εκείνη την εποχή με εμφανέστατα τα απομεινάρια της.

Ξεχωρίζει πεντακάθαρα η περιοχή «Ψαριανά» που ξέρουμε ότι ήταν από τις πρώτες συνοικίες του νεοσύστατου συνοικισμού πριν ακόμα ονομαστεί Ερμούπολις.

Και φυσικά ξεχωρίζει το σήμα κατατεθέν των «Ψαριανών». Η Εκκλησιά της Κοίμησης της Θεοτόκου.

Όμως ακόμα πιο συγκλονιστική είναι η θέα των δύο μύλων που ως σήμερα μόνο στα βιβλία γνωρίζαμε ότι υπήρχαν στο σημείο αυτό και ποτέ δεν είχαμε δει, ούτε έχει απομείνει κάτι από αυτούς.

Στον πίνακα αυτόν όμως φαίνονται πεντακάθαρα.

Συνεχίζοντας να παρατηρούμε τον πίνακα πάντα από τα δεξιά προς τα αριστερά και προχωρώντας το βλέμμα μας δεξιά της Κοιμήσεως αρχίζουμε α παρατηρούμε την «Βιομηχανική» ζώνη που εκείνη την εποχή με γοργούς ρυθμούς πολλαπλασιάζεται στην Ερμούπολη.

Διακρίνονται οι πρώτες εγκαταστάσεις των μηχανουργείων που αργότερα όλα αυτά θα ενωθούν για να γίνει το Νεώριο,  ενώ επίσης διακρίνονται μερικοί υψικάμινοι και καμινάδες κάποιων εργοστασίων. Όλη αυτή η περιοχή που φαίνεται στην ζωγραφιά είναι γεμάτη εργοστάσια εκείνη την εποχή.

Ακόμα πιο αριστερά πλέον το βλέμμα μας σταματά σε μια ακόμα σπάνια εικόνα που γνωρίζαμε μόνο από τα ιστορικά βιβλία.

Οι τρεις μύλοι που υπήρχαν στο σημείο εκείνο.

Γνωρίζουμε ότι η Σύρος και ειδικότερα η Ερμούπολη ήταν γεμάτη ανεμόμυλους.

Αυτό διότι η θέση της Ερμούπολης είναι τέτοια που βοηθούσε πολύ λόγο των «αέρηδων» που φυσούν όλο τον χρόνο.

Δεν είναι δυνατοί και βάναυσοι όπως της Μύκονου και της Τήνου αλλά είναι καλοί και εύκολα διαχειρίσιμοι ειδικά αν θέλει κάποιος να τους χρησιμοποιήσει για τέτοιος σκοπούς.

Δυστυχώς από τους πάμπολλους μύλους που είχε η Σύρος (Ερμούπολη και Άνω Σύρο), έχει διασωθεί αυτούσιος μόνο ένας. Όλοι οι άλλοι έχουν γκρεμιστεί και άλλοι έχων χαθεί χωρίς να υπάρχει πλέον ίχνος τους.

Οι μύλοι είναι ένα κτίσμα που θεωρείται από τα σημαντικότερα της εξέλιξης της ανθρωπότητας.

Όπου υπάρχουν τέτοιοι σε ολόκληρο τον κόσμο είναι μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς και ένα πολύ σοβαρό τουριστικό οικονομικό έσοδο.

Στην Άνδρο οι Μύλοι είναι τοποθετημένοι ακόμα και στα περιβαντολογικά μαθήματα σε μαθητές που την επισκέπτονται από όλη την Ελλάδα και από όλο τον κόσμο για να τους δουν.

 

 

Ας συνεχίσουμε να παρατηρούμε τον πινάκα.

Ας αρχίσουμε να ανεβαίνουμε προς τα πάνω.

Είπαμε και γνωρίζουμε ότι η Ερμούπολη άρχισε να κτίζεται από την παραλία και προς τα επάνω και πάνω στην αρχαία πόλη που ήδη βρισκόταν εκεί από τα προϊστορικά και κλασικά χρόνια (αργότερα ρωμαϊκή και πιο μετά Βυζαντινή).

Παρατηρούμε αυτήν την «άνοδο» του συνοικισμού στο παρθένο ακόμα έδαφος και τα πρώτα χαρακτηριστικά προσφυγικά σπίτια.

Σε αυτό το σημείο που από τότε ονομαζόταν Ξερόκαμπος ανεγέρθηκε ο συνοικισμός των Μικρασιατών, το Γυμναστήριο κτλ.

 

Επίλογος

Δυστυχώς αυτό το σπίτι η οικογένεια μου το πούλησε.

Ακόμα πιο δυστυχής ήταν η συνέχεια του αφού εγκαταλείφτηκε εντελώς και σήμερα κυριολεκτικά καταρρέει.

Δεν έχω ιδέα αν αυτές οι μοναδικές τοιχογραφίες ανυπολόγιστης αξίας υπάρχουν ακόμα και σε τι κατάσταση θα βρίσκονται αν υφίστανται.

Σε κάποιο από τα επόμενα άρθρα μου θα σας παρουσιάσω και άλλες συγκλονιστικές φωτογραφίες από τις μοναδικές αυτές ζωγραφιές μέσα από το σπίτι αυτό που βρήκα στο παλιό φωτογραφικό άλμπουμ.

Αλλά ακόμα πιο συγκλονιστικό θα είναι ένα άρθρο για κάτι που υπήρχε μέσα εκεί και σίγουρα θα είναι ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά ντοκουμέντα που θα έχουν βγει και δημοσιοποιηθεί ποτέ από την «Άγνωστη» ιστορία της Σύρου.

 

Το άρθρο αυτό δημοσιοποιείται σε αποκλειστικότητα και για πρώτη φορά

 

Παναγιώτης Κουλουμπής
Syros Stories