Μία μεγάλη καταγραφή και αρχειοθέτηση της ιστορίας της Σύρου έχει δημιουργήσει ο Καθηγητής Ιστορίας, Χρήστος Λούκος με την πολύτιμη βοήθεια της Προϊστάμενης του Τμήματος ΓΑΚ Σύρου, Αγγελικής Ψιλοπούλου.
Μία καταγραφή η οποία ξεκίνησε το 1970 και συνεχίζεται έως και σήμερα όπου ολοκληρώθηκε η αρχειοθέτηση και των επτά Κοινοτήτων του νησιού και συγκεκριμένα των Κοινοτήτων της Βάρης, του Γαλησσά, του Μάννα, του Πάγου, της Ποσειδωνίας, του Φοίνικα και των Χρούσσων.
Να σημειωθεί ότι ήδη έχει γίνει η καταγραφή του πρώην Δήμου Ερμούπολης, του πρώην Δήμου Άνω Σύρου, της βιομηχανικής, εμπορικής και κοινωνικής ζωής της Σύρου.
Η συγκέντρωση όλων των χιλιάδων εγγράφων και η ταξινόμηση αυτών έγινε τις καλοκαιρινές περιόδους με πρωτεργάτη τον Καθηγητή του Πανεπιστήμιου Κρήτης και με την πολύτιμη βοήθεια δεκάδων φοιτητών που πλαισίωσαν τις ομάδες εργασίας.
Για αυτή την τόσο σημαντική εργασία, ταξινόμηση και συγκέντρωση των εγγράφων των επτά Κοινοτήτων της Σύρου, τα οποία θα στεγαστούν την έπαυλη Τσιροπινά – μετά από την σημερινή εισήγηση στο Δημοτικό Συμβούλιο του Αντιδημάρχου, Αλέξη Αθανασίου αλλά και αρχείων πολλών νησιών των Κυκλάδων, μίλησε στο syrostoday.gr ο Καθηγητής Ιστορίας, Χρήστος Λούκος και η Προϊστάμενη του Τμήματος ΓΑΚ Σύρου, Αγγελική Ψιλοπούλου.
Η καταγραφή των αρχείων των Κυκλάδων
«Η καταγραφή των εγγράφων των Κοινοτήτων μας είχε απασχολήσει από την εφαρμογή του «Καποδίστρια» και μετά. Είχαμε κάνει έναν εντοπισμό σε όλες τις Κυκλάδες και είχαμε οργανωθεί και επισκέψεις αυτοψίας από εργαζόμενους της ΓΑΚ Κυκλάδων, αλλά και οι ομάδες ταξινόμησης που οργανώνει είχαν δώσει τη μέγιστη βοήθεια για τα νησιά. Επίσης, και το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών που είχε δημιουργήσει την Αρχειοθήκη Κυκλάδων και είχε ταξινομήσει το δημοτικό αρχείο της Μυκόνου, εντοπισμού υλικού στην Άνδρο, στην Κέα και στην Αμοργό υπάρχουν αρχειακές συλλογές που έχουν ταξινομηθεί από τον κ. Λούκο και τις ομάδες του. Ακολουθεί η Σαντορίνη και η Σέριφος με την πολύ σημαντική ιστορία εγγράφων, έχουμε προχωρήσει σε αυτοψία στην Μήλο, αλλά με τον νέο νόμο το συγκεκριμένο πλέον νησί υπάγεται στο Αρχείο της Νάξου, οπότε αυτό μένει μετέωρο», σημείωσε η Προϊσταμένη των ΓΑΚ Κυκλάδων κ. Ψιλοπούλου στην εισαγωγή της για το θέμα της συγκέντρωσης και καταγραφής των αρχείων και η οποία αναφέρθηκε και στη σημαντική προσφορά του Καθηγητή και των ομάδων εργασίας, για την προσφορά του και την σημαντική εργασία που έχει προσφέρει στο Αρχείο της Σύρου, αλλά και στην προσφορά του στη νεότερη γενιά, καθώς έχει εμπνεύσει πάρα πολλούς φοιτητές μέσα από αυτή την εργασία.
Αφετηρία η ταξινόμηση του δημοτικού αρχείου Ερμούπολης
Η ιστορία της καταγραφής των αρχείων της Σύρου από τον κ. Χρήστο Λούκο γυρίζει πολλά χρόνια πίσω και συγκεκριμένα το 1970 όπου ως εκπρόσωπος της εταιρίας «Μελέτης Νεοελληνισμού» σε συνεργασία με τον τότε υπεύθυνο του Αρχείου, είχε ξεκινήσει την ταξινόμηση του δημοτικού αρχείου της Ερμούπολης.
Η ταξινόμηση του συγκεκριμένου αρχείου ήταν η αφετηρία για την περαιτέρω παρουσία του κ. Λούκου στη Σύρο και η καταγραφή όλων των κοινοτήτων, του πρώην Δήμου Άνω Σύρου, της Νομαρχίας, της εμπορικής και βιομηχανικής ιστορία της Σύρου, καθώς και όλων σχεδόν των νησιών των Κυκλάδων.
«Οι προσπάθειες είναι συλλογικές. Μπορεί εγώ να συντονίζω τις προσπάθειες ως Καθηγητής Κρήτης, αλλά είναι πολύτιμη η βοήθεια της Προϊσταμένης της ΓΑΚ Κυκλάδων κ. Ψιλοπούλου και των άλλων συναδέλφων πολλά πράγματα δε θα γινόντουσαν. Όλες αυτές οι ενέργειες είναι προς όφελος του Αρχείου. Έχουν καταγραφεί και ταξινομηθεί αρχεία της Νομαρχίας, των εργοστασίων, συμβολαιογράφων κ.α. Φτάσαμε σε ένα επίπεδο, είχαμε δώσει κυρίως έμφαση μέχρι το τέλος του εμφυλίου, 1950. Παράλληλα, δε θελήσαμε να παραμελήσουμε για όλα όσα υπήρχαν στις άλλες Κοινότητες και με τη βοήθεια τότε του πρώην Δήμου Άνω Σύρου, ταξινομήσαμε τα αρχεία της Άνω Σύρου», σημείωσε μεταξύ άλλων ο κ. Λούκος, ο οποίος στη συνέχεια αναφέρθηκε και στην καταγραφή των πολύτιμων στοιχείων των Κοινοτήτων της Σύρου.
Ο Καθηγητής απεύθυνε παράλληλα ένα μεγάλο ευχαριστώ προς τη Δημοτική Αρχή και το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Σύρου-Ερμούπολης, αλλά κυρίως προς τον Αντιδήμαρχο, Αλέξη Αθανασίου, τον οποίο – όπως τόνισε ο Καθηγητής – τον θεωρεί μέλος της ομάδας εργασίας για την πολύτιμη συνεισφορά του σε όλη αυτή την καταγραφή και αρχειοθέτηση των αρχείων των υπολοίπων Κοινοτήτων.
Καταγραφή και αρχειοθέτηση των Κοινοτήτων Βάρης, Γαλησσά, Μάννα, Πάγου, Ποσειδωνίας, Φοίνικα, Χρούσσων
Ο κ. Λούκος στη συνέντευξη στο syrostoday.gr τόνισε ότι μετά τον πρώην Δήμο Άνω Σύρο, ξεκίνησε η αρχειοθέτηση των Κοινοτήτων Βάρης, Γαλησσά, Μάννα, Πάγου, Ποσειδωνίας, Φοίνικα και Χρούσσων, καθώς ήταν απαραίτητο στοιχείο για την ολοκλήρωση της εικόνας για το τι συνέβη στο νησί τα προηγούμενα χρόνια.
Η συγκέντρωση του υλικού των παραπάνω Κοινοτήτων ξεκίνησε το 2016 και μέχρι και το προηγούμενο διάστημα ταξινομήθηκαν τα αρχεία επτά Κοινοτήτων.
Οι εργασίες έγιναν κατά τις καλοκαιρινές περιόδους, με τη συμμετοχή ομάδων 15 περίπου ατόμων (Μεταπτυχιακοί Φοιτητές και υποψήφιοι Διδάκτορες του Πανεπιστημίου Κρήτης).
«Εγώ από την αρχή έχω δώσει μία μεγάλη έμφαση στα δημοτικά και κοινοτικά αρχεία, διότι περιέχουν υλικό που αφορά ολόκληρη την κοινωνία. Αν σκεφτεί κανείς ότι εκτός από τους γάμους, τις γεννήσεις, τους θανάτους, τα καθημερινά δηλαδή προβλήματα, υπάρχουν και κάποια σημαντικά έγγραφα σε αυτές τις Κοινότητες και επομένως εάν κάποιος ταξινομήσει αυτό το υλικό και μετά το μελετήσει, δε θα έχει μία μερική εικόνα αυτής της κοινωνίας, αλλά μπορεί να στοχεύσει σε μία συνολική εικόνα» σημείωσε ο κ. Λούκος.
Ο Καθηγητής εκτός από τη σημαντικότητα που περιέχουν αυτά τα έγγραφα, αναφέρθηκε και σε έναν άλλο παράγοντα, αυτό της παραμέλησης των εγγράφων, στοιχείο που έχει συναντήσει σε πάρα πολλά μέρη στη χώρας που έχει εργαστεί, κάτι που οδηγεί στο να χαθούν πολλά στοιχεία από την ιστορία ενός τόπου.
«Πολλά αρχεία είναι παραμελημένα. Δηλαδή φροντίζουν για πολιτικά έγγραφα, συλλόγων και παραμελούν αρχεία των Δήμων και των Κοινοτήτων, ειδικά μετά τη συγχώνευση των ΟΤΑ. Πολλά δε από αυτά έχω πληροφορίες ότι πετάχτηκαν ή κλειδώθηκαν σε κάποια δωμάτια ανά την Ελλάδα και επομένως εάν μας λείψουν αυτά θα έχουμε αποσπασματικές πληροφορίες και όχι μία ολοκληρωμένη εικόνα».
"Κάποια αρχεία κρύβουν «θησαυρούς»"
Σύμφωνα με τον Καθηγητή, κ. Λούκο, κάποια από αυτά τα αρχεία που καταγράφονται σε πολλές περιοχές της χώρας, αλλά και των Κυκλάδων κρύβουν «θησαυρούς», όπως χαρακτηριστικά είναι τα αρχεία της Σερίφου, όπου το συγκεκριμένο χρονολογείται από το 1840 έως και σήμερα.
Ιστορία των Κοινοτήτων της Σύρου από τον μεσοπόλεμο
Ο κ. Λούκος έκανε γνωστό ότι από τα αρχεία των Κοινοτήτων της Σύρου έχουν καταγραφεί στοιχεία από το μεσοπόλεμο και κυρίως από τις δεκαετίες του 1950 και 1960.
«Δυστυχώς υλικό από τον 19ο αιώνα δεν υπήρχε, διότι δεν υπήρχαν και Κοινότητες, καθώς δημιουργούνται στις αρχές του αιώνα. Βρήκαμε σε κάποιες Κοινότητες και υλικό του μεσοπολέμου, κυρίως όμως είναι μεταπολεμικό, αλλά είναι πολύ σημαντικό, διότι από τις δεκαετίες του 1950 και 1960 είναι όλες οι κοινωνίες στο «πιάτο» θα έλεγα και μπορεί κάποια πράγματα – έγγραφα δηλαδή που βρέθηκαν - να φαίνονται επαναληπτικά και κουραστικά, αλλά με αυτόν τον τρόπο πιάνεις τον «ρυθμό» της καθημερινότητας των πολιτών.
Έτσι λοιπόν με τη βοήθεια του κ. Αθανασίου καταφέραμε να εντοπίσουμε το υλικό και προσπαθήσαμε να το ταξινομήσουμε σχεδόν όλο. Η ταξινόμηση δεν έγινε κατά έγγραφο, καθώς υπολογίσουμε ότι είναι σχεδόν 320.000 έγγραφα – μπορεί και παραπάνω -. Εμείς δημιουργήσαμε φακέλους και για κάθε φάκελο έγινε ένα δελτίο το οποίο περάσαμε στους υπολογιστές και μέχρι το τέλος του χρόνου, όπως υπολογίζουμε, θα υπάρχουν για όλες τις Κοινότητες επτά βάσεις δεδομένων που θα είναι όλα τα αρχεία περασμένα και έτσι θα μπορεί κάποιος να βρει τα έγραφα ή το αρχείο που αναζητά».
Στην ερώτηση εάν ο πολίτης θα μπορεί να έχει επαφή με αυτά τα αρχεία, ο κ. Λούκος τόνισε ότι «εμείς δε θέλουμε να είναι αποθήκη. Με τη βοήθεια του κ. Αθανασίου και με τους συναδέλφους στην έπαυλη Τσιροπινά πετύχαμε το αρχείο να τοποθετηθεί σε κουτιά και σε ράφια. Συγχρόνως επιλέξαμε κάποια έγγραφα και κάναμε μία προσωρινή έκθεση που είναι στο συγκεκριμένο κτίριο. Μόλις ολοκληρωθεί και η τοποθέτηση των ειδικών βάσεων, θα υπάρξει ένας υπολογιστής όπου όποιος ενδιαφέρεται – εκτός από την έκθεση των εγγράφων – θα έχει τη δυνατότητα να κάνει τη δική του «αναδρομή» στα αρχεία. Έτσι λοιπόν θα μπορούν να εξυπηρετούνται και οι ερευνητές.
Σκοπός δικός μου είναι να υπάρξουν και κάποιες μηχανογραφήσεις βασικών δεδομένων που θα κάνει το αρχείο ακόμα πιο ελκυστικό.
Επίσης, άλλος ένας σκοπός είναι η έκθεση να είναι επισκέψιμη από τα σχολεία ή ακόμα και από φοιτητές που μπορεί να κάνουν τις εργασίες του. Πολλά μπορούν να γίνουν εάν το υλικό προβληθεί κατάλληλα».
Τεκμήρια από τα αρχεία των επτά Κοινοτήτων
Παρουσιάζονται σε ενότητες τεκμήρια από τα αρχεία 7 κοινοτήτων Σύρου, οι οποίες από τις αρχές της δεκαετίας του 1910 αποκτούν σταδιακά τη διοικητική τους αυτονομία από τον Δήμο Άνω Σύρου.
- Έγγραφα και εικόνες σχετικά με τον χώρο, δομημένο και μη, όπου ευρίσκονται οι οικισμοί: αεροφωτογραφία του Φοίνικα, διοικητικές ενώσεις ή χωρισμοί Κοινοτήτων, μνημεία, προβλήματα ύδρευσης και ηλεκτροφωτισμού, κοινοτικά έργα με υποχρεωτική προσωπική εργασία των κατοίκων, απαγόρευση αμμοληψίας, οι αλλαγές που επιφέρει ο τουρισμός.
- Ποικίλα τεκμήρια για τους ανθρώπους: πιστοποιητικά γεννήσεως, γάμου και αποβιώσεως που συντάσσουν κυρίως ιερείς, βεβαιώσεις μαίας, βιβλία πληθυσμού, μητρώα θηλέων, δημοτολόγια, αιτήσεις πολιτών για έκδοση πιστοποιητικών ώστε να αποδημήσουν ή σπουδάσουν, πολύτεκνοι, Μικρασιάτες πρόσφυγες, στοιχεία για τα σχολεία των κοινοτήτων και τις εθνικές εορτές, αντιδράσεις στον αποκλεισμό καθολικών δασκάλων από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
- Οι ασχολίες των κατοίκων: ετήσια γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή των κοινοτήτων, ατομικές δηλώσεις για παραγόμενα γεωργικά προϊόντα και για κατοχή ζώων, επιβολή από την κοινότητα ερανικού φόρου ανάλογα με την περιουσία καθενός για τις ανάγκες της κοινότητας, αιτήματα εργαζομένων στο Νεώριο, ετήσιοι προϋπολογισμοί των Κοινοτήτων.
- Η παρουσία του κράτους και η πολιτική στις ποικίλες μορφές της: κυβερνητικές- υπουργικές-νομαρχιακές διαταγές και εγκύκλιοι, υποχρεωτική συμμετοχή των πολιτών σε εκδηλώσεις, κοινοτικές και βουλευτικές εκλογές, αποτελέσματα, εκλογικοί κατάλογοι ανδρών και γυναικών, πρακτικά/αποφάσεις των κοινοτικών συμβουλίων όπου και οι τρόποι άσκησης της πολιτικής σε τοπικό επίπεδο,
- Η στρατολογία, οι πίνακες στρατευσίμων, μητρώα αρρένων, θανόντες στους πολέμους, αποζημιώσεις συγγενών, συλλογή ενδυμάτων και καλτσών για τους μαχόμενους στρατιώτες, ενώσεις εφέδρων και παλαιών πολεμιστών.
- Η δοκιμασία της Κατοχής: απαγορεύσεις των αρχών Κατοχής, απειλές για αυστηρές ποινές σε περίπτωση σαμποτάζ στις τηλεφωνικές και τηλεγραφικές γραμμές, έλεγχος στα παραγόμενα προϊόντα και διατρεφόμενα ζώα, οι αυξημένοι θάνατοι από την πείνα και τις στερήσεις, συνεργάτες των κατακτητών, συνταξιοδότηση αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης.
- Ποικίλα έγγραφα που αναδεικνύουν όφεις της κοινωνικής και καθημερινής ζωής ή δίνουν το γενικότερο πλαίσιο: απαγορεύσεις στρατιωτικού διοικητή κατά τις αποκριές, προσδιορισμός ώρας για το κλείσιμο των καφενείων, οδηγίες για την αντιμετώπιση περιπτώσεων από δαγκώματα σκύλων, εγκύκλιος για την προστασία αρχειακού υλικού, απαγόρευση του υφυπουργού Ασφαλείας Μανιαδάκη να μεταβούν Έλληνες στην Ισπανία κατά τη διάρκεια του εκεί εμφυλίου πολέμου, ευχετήρια τηλεγραφήματα προέδρων κοινοτήτων για τη γέννηση βασιλοπαίδων ή τη διάσωση του δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλου από την απόπειρα δολοφονίας του, κλπ.
Αντίστοιχα με τα παραπάνω τεκμήρια, που λόγω περιορισμένου χώρου δεν κατέστη δυνατόν να εκτεθούν, τοποθετήθηκαν κατά ενότητες στα ευρισκόμενα στον χώρο της έκθεσης ντοσιέ.
Η εισήγηση του Αλέξη Αθανασίου παραχώρησης χώρων για την στέγαση αρχειακού υλικού στην έπαυλη Τσιροπινά
«Στο πλαίσιο της αγαστής συνεργασίας μεταξύ του Δήμου Σύρου – Ερμούπολης, των Γ.Α.Κ. Ν. Κυκλάδων (νυν Γ.Α.Κ. Σύρου) και του Πανεπιστημίου Κρήτης, η δεκαπενταμελής ομάδα υπό τον Ομότιμο Καθηγητή, κ. Χρήστο Λούκο, κάθε χρόνο αναλαμβάνει την ταξινόμηση αρχειακού υλικού των παλαιών Δήμων-Κοινοτήτων του Δήμου Σύρου – Ερμούπολης.
Η συνεργασία αυτή πραγματοποιείται στα μέσα Ιουλίου για 15 ημέρες, κάθε χρόνο, από τη δεκαετία του 1970. Οι μεταπτυχιακοί και διδακτορικοί φοιτητές της ομάδας, απασχολούνται, τα τελευταία 4 χρόνια, με τη διάσωση, καταγραφή και ταξινόμηση του ογκώδους αρχειακού υλικού των πρώην Κοινοτήτων του Νησιού (Κοινότητες Βάρης, Γαλησσά, Μάννα, Πάγου, Ποσειδωνίας, Φοίνικα και Χρούσσων) που αφορούν έγγραφα και κατάστιχα. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω το Σώμα για τις ετήσιες εγκρίσεις του όσον αφορά τη διατροφή των παιδιών καθώς και το Ισιδώρειο Ορφανοτροφείο Αρρένων Σύρου, την Ι. Μ. Σύρου και την ΑΕΝ Πλοιάρχων Σύρου για τις διευκολύνσεις της διαμονής της ομάδας σ’ αυτά τα 4 χρόνια. Επίσης, να ευχαριστήσω θερμά την ΕΔΑ Ν. Αιγαίου για την παραχώρηση του οχήματος (Βαν) για τις μετακινήσεις της ομάδας τα τελευταία 3 χρόνια και όλες τις υπηρεσίες του Δήμου που συνέδραμαν θετικά στο έργο της, ιδιαίτερα το Τμήμα Πολιτισμού.
Το φετινό καλοκαίρι ολοκληρώθηκε το έργο της ταξινομικής ομάδας κατά μεγάλο ποσοστό και υπολογίζεται ότι περί τις 250.000 εγγράφων των παλαιών Κοινοτήτων ταξινομήθηκαν και μπήκαν στο αρχείο, ως ακολούθως:
Κοινότητας Ποσειδωνίας:
έγγραφα σε φακέλους 288, κατάστιχα 63.
1. Αρχείο Κοινότητας Γαλησσά: έγγραφα σε φακέλους 304, κατάστιχα 69.
3. Αρχείο Κοινότητας Βάρης: έγγραφα σε φακέλους 536, κατάστιχα 106.
4. Αρχείο Κοινότητας Μάννα: έγγραφα σε φακέλους 130, κατάστιχα 30,
5. Αρχείο Κοινότητας Φοίνικα: έγγραφα σε φακέλους 220, κατάστιχα 64,
6. Αρχείο Κοινότητας Πάγου: έγγραφα σε φακέλους 158, κατάστιχα 30,
7. Αρχείο Κοινότητας Χρούσσων: έγγραφα σε φακέλους 161, κατάστιχα 47.
Σύνολο φακέλων εγγράφων 1.647 και σύνολο καταστίχων 410”.
Επειδή η επιθυμία των Γ.Α.Κ. Σύρου (σύμφωνα με το σχετικό τους έγγραφο) καθώς και προσωπική μου επιθυμία είναι όλο αυτό το υλικό να παραμείνει κοντά στις Κοινότητες παραγωγής του (επί τόπου), σωστά φυλασσόμενο, προτείνεται χώρος της Έπαυλης Τσιροπινά στην Ποσειδωνία και συγκεκριμένα το παλαιό ταμείο του π. Δήμου Ποσειδωνίας, εντός του υπογείου όπου στεγάζουμε τις αποκεντρωμένες υπηρεσίες του Δήμου μας.
Συνεπώς, ζητώ την έγκριση του Σώματος για την παραχώρηση αυτή, ώστε το αρχείο να είναι προσβάσιμο στους ερευνητές, επισκέπτες και δημότες του Νησιού, δημιουργώντας άλλη μία «γωνιά» ιστορίας και πολιτισμού για τον τόπο μας».