Η απόφαση της Δικαιοσύνης για το διάσημο «κοτετσόσυρμα» και η έκδοση «προσωρινής διαταγής» απόσυρσής του εντός ενός μηνός (με καταληκτική ημερομηνία την 27/09/2025), δικαιώνει την τοπική κοινωνία, που σύσσωμη αντίδρασε ενάντια στην πρωτοφανή και απαράδεκτη ενέργεια της περίφραξης του μνημείου.
Το εμβληματικό μνημείο της Πορτάρας, μοναδικό πανελλαδικά, αποδείχτηκε ότι είναι για τους Ναξιώτες ζωντανό σύμβολο, δεμένο άρρηκτα με την ιστορία του νησιού, με τις παραδόσεις, με το λαϊκό του πολιτισμό.
Η τοπική κοινωνία ανέτρεψε μια επιλογή που πρόσβαλε την ιστορία και την αισθητική. Η αψυχολόγητη ενέργεια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων να περιμαντρώσει το μνημείο, αιφνιδιαστικά, άνευ σοβαρού λόγου, με αυθαίρετες ενέργειες, χωρίς εγκρίσεις από τα αρμόδια όργανα (ΚΑΣ κ.λπ.), προκάλεσε την τοπική κοινωνία, καθώς και η δήλωση της Αντιπροέδρου του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, η οποία σε παρέμβασή της στο έκτακτο δημοτικό συμβούλιο «απείλησε» ότι, αν δεν αποσύρει ο Δήμος τα ένδικα μέτρα, οι συνάδελφοί της μπορεί να αντιδράσουν και «να τα κλείσουν όλα».
Το επεισόδιο με το «κοτετσόσυρμα» γύρω από την Πορτάρα αναδεικνύει τρία κρίσιμα ζητήματα:
1. Απουσία διαλόγου και σεβασμού στην τοπική κοινωνία. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων ενήργησε αιφνιδιαστικά, αγνοώντας τις αντιδράσεις και τις ανάγκες της Νάξου. Η αντίδραση της τοπικής κοινωνίας ανάγκασε τη δημοτική αρχή να αντιδράσει και να προχωρήσει σε νομικές ενέργειες.
2. Αδυναμία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης να προλάβει εξελίξεις. Η δημοτική αρχή αναγκάστηκε να κινηθεί εκ των υστέρων, υπό την πίεση των πολιτών, αφού είχε ολοκληρωθεί η περίφραξη και παρακολουθούσε ως τότε ωσεί παρούσα τα δρώμενα.
3. Έλλειψη θεσμικού πλαισίου για τη συνδιαχείριση των αρχαιοτήτων. Οι τοπικές κοινωνίες παραμένουν θεατές σε αποφάσεις που τις αφορούν άμεσα.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων αγνόησε τις αντιδράσεις, αδιαφόρησε στις εκκλήσεις και συνέχισε σα να είναι υπεράνω του νόμου, ολοκληρώνοντας την τοποθέτηση της καταστροφικής για το μνημείο κατασκευής.
Η αισθητική υποβάθμιση του μνημείου ήταν τεράστια, πρόσβαλε, απαξίωσε και υποβάθμιζε την 27 αιώνων ιστορία του, τους διαχρονικά υψηλούς συμβολισμούς του, την παγκόσμια προβολή και ακτινοβολία του, τη μοναδικότητά του, αλλά και τις ιστορικές ενέργειες και αποφάσεις κορυφαίων Ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων, του Νικολάου Ζαφειροπούλου, του Νικολάου Κοντολέοντα, του Γερμανού G. Gruben, οι οποίοι καθιέρωσαν το νησάκι «Παλάτια» ως ανοιχτό αρχαιολογικό χώρο.
Το μνημείο των Παλατιών
Στα χρόνια της τουριστικής ανάπτυξης, το μνημείο και το νησάκι του τα «Παλάτια», συνδυάστηκε με ένα από το ωραιότερα ηλιοβασιλέματα του Αιγαίου, γεγονός που το κατέστησε ακόμη περισσότερο δημοφιλές και εκατομμύρια φωτογραφίες του κατακλύζουν πλέον τον πλανήτη. Είναι εντυπωσιακό το φαινόμενο, να παρατηρείς κάθε απόγευμα τα καλοκαίρια, την ώρα που αρχίζει η διαδικασία του ηλιοβασιλέματος, ένα ποτάμι χιλιάδων ανθρώπων, που κατευθύνεται προς τα Παλάτια και πλημυρίζει τον λόφο.
Ο ανοιχτός αυτός αρχαιολογικός χώρος, εγκαταλειμμένος επί δεκαετίες από την αρμόδια υπηρεσία, το Δήμο, τους τοπικούς φορείς, διατηρείται αλώβητος από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Στα χρόνια του μεσαίωνα πολλά μάρμαρα, που προορίζονταν για τον περικαλλή ναό, που οραματίστηκε ο τύραννος Λύγδαμις, μεταφέρθηκαν και χτίστηκαν σε εκκλησιές, σε πύργους και σπίτια στο κάστρο και την παλιά πόλη.
Η αψυχολόγητη ενέργεια κάποιου τουρίστα, με τη γνωστή φωτογραφία, «ενεργοποίησε» τα μέχρι τότε ασθενή αντανακλαστικά της αδιάφορης επί δεκαετίες για την Πορτάρα, Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Αιφνιδίως ένα πρωί μες στο κατακαλόκαιρο, συνεργεία εργατών άρχισαν να «φυτεύουν» γύρω από το μνημείο σιδερένιους πασσάλους (100) και να τοποθετούν δεκάδες μέτρα ψηλό ατσάλινο συρματόπλεγμα.
Η Πορτάρα, σύμβολο Ελευθερίας κατά τον Μανώλη Γλέζο, βρέθηκε ξαφνικά ζωσμένη, «φυλακισμένη» μέσα σε συρματοπλέγματα.
Μα τα μνημεία σύμβολα, ενός ανώτερου μάλιστα πολιτισμού, αριστουργήματα αρχιτεκτονικής, δεν φυλακίζονται, δεν κατεδαφίζονται, δεν απαξιώνονται. Η Πορτάρα άντεξε στον χρόνο, 27 αιώνες εκεί, έζησε σεισμούς, θεομηνίες, θύελλες, άγριους ανέμους, λούστηκε από τα αφρισμένα κύματα, αλλά παρέμεινε και παραμένει αλώβητη.
Η φωτογραφία ενός τουρίστα θα την κλόνιζε ή η απαράδεκτη περιμάντρωσή της από την υπηρεσία-φύλακα υποτίθεται των μνημείων;
Η σημασία της δικαστικής απόφασης
Η απόφαση της Δικαιοσύνης δεν αποτελεί απλώς δικαίωση για τη Νάξο. Είναι σπάνιο γεγονός να καταδικάζεται με μία απόφαση - «κόλαφος», μία δημόσια υπηρεσία όπως η Εφορεία Αρχαιοτήτων, αλλά και η ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, για παράνομη και βλαπτική παρέμβασή τους σε αρχαιότητες και αποτελεί ηχηρό μήνυμα προς κάθε αρμόδιο.
Ήταν δεδομένο ότι το απεχθές έργο δεν θα άντεχε για πολύ να αμαυρώνει αυτό το σύμβολο, που μαζί με τα κορυφαία μνημεία μας, κόσμησε τις σημαίες και τα εμβλήματα των Ολυμπιακών αγώνων του 2004.
Η προσφυγή στη Δικαιοσύνη ήταν πλέον μονόδρομος για τη Δημοτική αρχή, αφού η Εφορεία Αρχαιοτήτων επέμενε στην εγκληματική επιλογή της.
Η Δικαιοσύνη μίλησε και η άμεση απόφασή της, με την έκδοση «προσωρινής διαταγής» απόσυρσης του άθλιου εξαμβλώματος, λειτούργησε ως «νέμεσις» και επέφερε τελικά την «κάθαρσιν», ως εκτονωτική λυτρωτική διαδικασία του κλίματος οργής, που φούντωνε καθημερινά στην τοπική κοινωνία. Οι ναξιώτες και όχι μόνο, χαίρονται, γιατί θα ξαναδούν την πολιτιστική τους σημαία ελεύθερη και πάλι.
Η «κάθαρσις»-μήνυμα της Δικαιοσύνης, πρέπει να λειτουργήσει ως αφετηρία, για ένα άλλο τρόπο διαχείρισης των αρχαιολογικών μας θησαυρών. Το κράτος, η Αυτοδιοίκηση, οι φορείς, οφείλουν να σταθούν με σεβασμό απέναντι σε τέτοια παγκόσμια σύμβολα.
Οι αρμόδιοι, αντί να θριαμβολογούν, να αναλάβουν τις ευθύνες τους
Το δυσάρεστο αυτό επεισόδιο, ως μη όφειλε, προκαλεί πλέον τους αρμόδιους, παρά την προσπάθειά τους να θριαμβολογήσουν, ερμηνεύοντας μια καθαρή απόφαση κατά πώς τους βολεύει, να αναλάβουν τις ευθύνες τους καθένας. Υπουργείο Πολιτισμού, Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Δημοτική Αρχή, επιβάλλεται να σταθούν πλέον με σεβασμό μπροστά στο μνημείο και να προχωρήσουν σε αποφάσεις και πράξεις, ώστε αυτό να διατηρήσει την αίγλη, την ακτινοβολία του, τη μοναδική του δυνατή σχέση με τους ναξιώτες, τον χαρακτηρισμό των Παλατιών ως ανοιχτού αρχαιολογικού χώρου.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, αντί να θριαμβολογεί, παρερμηνεύοντας την καταληκτική προθεσμία (έως τις 27/Σεπτεμβρίου), απομάκρυνσης του «κοτετσοσύρματος», οφείλει να δείξει τον απαιτούμενο σεβασμό, τόσο στη δικαστική απόφαση, όσο και στη δεδομένη βούληση σύσσωμης της τοπικής κοινωνίας και να απελευθερώσει άμεσα το μνημείο.
Το «αύριο» του μνημείου
Το «μάθημα» της Πορτάρας πρέπει να οδηγήσει σε μια νέα πολιτική για τα μνημεία και την πολιτιστική κληρονομιά.
Ο Δήμος Νάξου οφείλει να πράξει όσα μέχρι τώρα δεν έπραξε διαχρονικά και να αξιοποιήσει την έκτακτη μονοθεματική συνεδρίαση του ΚΑΣ στις 27 Αυγούστου, καταθέτοντας προτάσεις προστασίας και ανάδειξης του μνημείου και του λόφου «Παλάτια».
Θεσμοθέτηση της συμμετοχής της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στις αποφάσεις για τα μνημεία, με εκπροσώπηση στα αρμόδια όργανα (ΚΑΣ κ.λπ.).
Συνεργασία Δήμων – Εφορειών Αρχαιοτήτων με προγραμματικές συμφωνίες για τη φύλαξη, ανάδειξη και προβολή των μνημείων.
Σεβασμός στο δημόσιο χαρακτήρα των μνημείων και ακύρωση κάθε λογικής εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης, που προωθεί η κυβέρνηση.
Ανάδειξη της Πορτάρας θεσμικά ως παγκόσμιου συμβόλου, με σχέδιο προστασίας, ενημέρωσης των επισκεπτών και ελεύθερη πρόσβαση στο χώρο.
Ανάληψη ευθύνης από το Υπουργείο Πολιτισμού, ώστε αυθαιρεσίες, όπως το «κοτετσόσυρμα» να μην επαναληφθούν.
Η απόφαση για την Πορτάρα είναι μια νίκη της κοινωνίας. Όμως η πραγματική πρόκληση είναι να μετατραπεί η νίκη σε αλλαγή πολιτικής, σε μια νέα σχέση ανάμεσα στο κράτος, την τοπική αυτοδιοίκηση και τις κοινωνίες, με σεβασμό στην πολιτιστική μας κληρονομιά.
Η Νάξος έδειξε τον δρόμο. Η Πολιτεία οφείλει τώρα να τον ακολουθήσει.
Κατερίνα Γιαννακά, μέλος του ΕΣ και του Τομέα Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής του Κινήματος Δημοκρατίας