Ένα από τα βασικότερα άγχη των γονέων είναι η ομιλία των παιδιών τους. Στην αρχή αναρωτιούνται πότε θα ξεκινήσει τις πρώτες λέξεις, μετά αγχώνονται για το λεξιλόγιο και αν φτιάχνει προτάσεις και τέλος το άγχος επικεντρώνεται αν θα τα πει καθαρά. Σήμερα θα μιλήσουμε για το τελευταίο. Την άρθρωση των παιδιών!

«Το παιδί μου δεν μιλάει καθαρά. Δεν τον καταλαβαίνουν!»

«Δεν λέει ακόμη το /ρ/ είναι φυσιολογικό;»

« Πότε είναι φυσιολογικό και πότε όχι;»

«Πως μπορώ να βοηθήσω σαν γονέας και πότε χρειάζεται λογοθεραπεία;»

Η φυσιολογική φωνολογική ανάπτυξη των παιδιών ακολουθεί στάδια. Σύμφωνα με τον Πανελλήνιο Σύλλογο Λογοπεδικών, τις έρευνες και την βιβλιογραφία, οι ηλικίες κατάκτησης των φωνημάτων είναι οι ακόλουθες:

Ανάλογα λοιπόν με την ηλικία του θα αναμένεις να χρησιμοποιεί και να κατακτά τα αντίστοιχα φωνήματα. Συχνά, όμως, παρατηρούνται λάθη, που άλλοτε θεωρούνται φυσιολογικά για το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού και άλλοτε όχι. Πότε, λοιπόν, θεωρούνται τα λάθη αυτά φυσιολογικά και πότε όχι;

Καθώς το παιδί αναπτύσσεται, ακούει τα ενήλικα πρότυπα στο περιβάλλον του και ενεργοποιεί το δικό του φωνολογικό σύστημα. Δυσκολεύεται όμως, να προφέρει αμέσως τις λέξεις που ακούει όπως τις προφέρει ένας ενήλικας. Γι’ αυτό απλοποιεί τις λέξεις με συστηματικό τρόπο εφαρμόζοντας συγκεκριμένες φωνολογικές απλοποιήσεις.

Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να πει « νανα» αντί για «μπανάνα» γιατί του είναι πιο εύκολο να πει το τμήμα της λέξης που τονίζεται και να απλοποιήσει τη λέξη από τρισύλλαβη σε δισύλλαβη. Άλλα παιδιά μπορεί να απλοποιούν τα συμπλέγματα μιας λέξης πχ « κούκα αντί για κούκλα». Αυτές οι απλοποιήσεις λέγονται φωνολογικές διεργασίες. Όσο μεγαλώνει το παιδί μειώνονται σταδιακά και αυτές οι απλοποιήσεις και ωριμάζει το φωνολογικό σύστημα του παιδιού και καταλήγει να μιλάει καθαρά όπως οι μεγάλοι.

Εφόσον, όλα τα παιδιά απλοποιούν την ομιλία τους πότε θεωρείται πρόβλημα;

Ένα παιδί ηλικίας 2-3 ετών είναι φυσιολογικό να χρησιμοποιεί κάποιες φωνολογικές διεργασίες, ένα παιδί 4-5 ετών πρέπει να έχει ολοκληρώσει – αν όχι πλήρως- σε ένα ικανοποιητικό βαθμό την οργάνωση του φωνολογικού συστήματος και η ομιλία του να είναι κατανοητή σε ένα μεγάλο ποσοστό από όλους. Οπότε, αν ένα παιδί εξακολουθεί και χρησιμοποιεί για μεγάλο διάστημα και εμμένει στη χρήση μηχανισμών απλοποίησης, τότε υπάρχει πρόβλημα.

Ένας ειδικός θεραπευτής λόγου και ομιλίας θα πρέπει να αξιολογήσει τη φωνητική και φωνολογική εξέλιξη του παιδιού καταγράφοντας τις απλοποιήσεις που κάνει στην ομιλία του. Από το είδος των απλοποιήσεων ο λογοθεραπευτής προσδιορίζει την ηλικία της φωνολογικής ανάπτυξης του παιδιού και παρεμβαίνει όταν αυτή δεν συμβαδίζει με τη χρονολογική του ηλικία ή όταν οι απλοποιήσεις που κάνει είναι άτυπες και ιδιοσυγκρασιακές, δηλαδή αυτές που δεν παρατηρούνται στη φωνολογική εξέλιξη άλλων παιδιών.

Η δυσκολία στην ομιλία θέτει πολλές φορές το παιδί στη δυσάρεστη κατάσταση να μην γίνεται κατανοητό από το περιβάλλον του. Κατά συνέπεια, οι γύρω του ενδέχεται να ζητούν από το παιδί να επαναλάβει, περνώντας έτσι το μήνυμα ότι δεν μίλησε σωστά. Επιπλέον, οι συμμαθητές του παιδιού είναι πιθανό να κοροϊδεύουν την αδυναμία του να μιλήσει καθαρά, μια κατάσταση που μπορεί να οδηγήσει στην απομόνωση του παιδιού ή σε μια γενικότερη άρνηση τύπου « Μια χαρά τα λέω!» Τέτοιου είδους εμπειρίες έχουν συνήθως αρνητικές επιπτώσεις τόσο στην εμπιστοσύνη του παιδιού, στην ικανότητα επικοινωνίας του όσο και στις διαπροσωπικές του σχέσεις και στην συνολική αυτοεκτίμησή του.

Οπότε εύλογα προκύπτει το ερώτημα « Εγώ σαν γονιός τι μπορώ να κάνω για να βοηθήσω το παιδί μου να μιλήσει καθαρά;»

Αποφύγετε να μιλάτε «μωρουδίστικα» στο παιδί σας. Για παράδειγμα προτάσεις όπως «Τι σέλει το παιζί μου;» δεν θα πρέπει να έχουν θέση στο λεξιλόγιό σας, όσο χαριτωμένες και να ακούγονται.
Αποφύγετε να διορθώνετε το παιδί χρησιμοποιώντας φράσεις όπως: « Δεν το λέμε έτσι» ή « Μίλα πιο καθαρά». Πολλές φορές τα παιδιά μπορούν να πούνε ένα φώνημα σωστά όταν είναι σε λέξη αλλά όχι μέσα σε πρόταση.
Διορθώστε το παιδί με κατάλληλο τρόπο, δίνοντας τον σωστό πρότυπο ομιλίας. Για παράδειγμα, αν το παιδί πει: «Μαμά, σέλω να παίτσω με τα τουβάκια», εσείς θα πρέπει να απαντήσετε ως εξής: «Εντάξει. Θέλεις να παίξεις με τα τουβλάκια. ». Με αυτόν τον τρόπο θα του δείξετε όμορφα πώς να το πει σωστά και θα δώσετε έμφαση στα σωστά φωνήματα.
Μιλάτε αργά, ώστε το παιδί να προλαβαίνει να επεξεργαστεί ακουστικά τα φωνήματα-ήχους.
Βρεθείτε στο ίδιο οπτικό επίπεδο, ώστε να μπορεί να βλέπει τις κινήσεις του στόματός σας κατά την παραγωγή των φωνημάτων.
Διαβάστε πολλά πολλά παραμύθια!

Είναι πολύ σημαντικό όλες οι δυσκολίες να έχουν αντιμετωπιστεί προτού το παιδί πάει στην Α' Δημοτικού. Γιατί είναι πολύ σύνηθες τα προβλήματα λόγου να επηρεάζουν το γραπτό λόγο και τις μαθησιακές ικανότητες, καθώς ένα παιδί γράφει όπως μιλάει. Επομένως, αν το παιδί δεν έχει διαχωρίσει κάποιους ήχους, τότε μπορεί να τους μεταφέρει λανθασμένα και στο γραπτό του.

Παπαευθυμίου Δήμητρα

Λογοθεραπεύτρια ΚΕΦΙΑΠ Γ.Ν. Σύρου