Με την δημοσίευση αυτή αγαπητοί αναγνώστες θα «βουτήξουμε» νοερά πολύ βαθιά και πίσω στην ιστορία της Νεοκλασικής Ερμούπολης.

Μια εποχή που δεν ήταν καθόλου εύκολη σε συνθήκες διαβίωσης και οικονομικών συνθηκών, παρόλα αυτά όμως συνέβαιναν δράσεις και πράξεις αδιανόητες σήμερα.

Θα ανασύρουμε ένα σπουδαίο γεγονός που αναδεικνύει και αποδεικνύει την ξεχωριστή κουλτούρα, την ηθική, την ευγένεια συναισθημάτων και πράξεων, την πνευματική και κοινωνική ανωτερότητα των κάτοικων της Σύρου εκείνης της εποχής.

Οι Συριανοί της παλιάς εποχής διακρινόταν για δύο ιδιαιτέρα χαρακτηριστικά.

Για την Ευρωπαϊκή κουλτούρα και την προς τον προοδευτισμό και Ευρωπαϊκή νοοτροπία και κατά δεύτερον διακρινόταν από μια ιδιαίτερη επίμονη προς την Φιλανθρωπία, την Αλληλεγγύη και κοινωνική βοήθεια προς τις ευπαθείς κοινωνικές τάξεις, όπως φτωχούς, αρίστους, ανήμπορους να εργαστούν, παιδιά χωρίς γονείς και γενικότερα όλους εκείνους, νέους και γέροντες που είχαν την ανάγκη των συμπολιτών τους.

Είναι αληθινά μοναδική στην Ελληνική ιστορία η τάση προς την φιλανθρωπία που είχαν οι Συριανοί της παλιάς εποχής.

Η Σύρος και ειδικότερα η Ερμούπολη είναι από τις λίγες Ελληνικές πόλεις που είχε ιδρύσει τόσες πολλές οργανώσεις, σωματεία, συλλόγους, ομάδες δράσης που είχαν αποκλειστικά σκοπό και ρόλο να βοηθούν τους συνανθρώπους τους.

Οι περισσότερες από αυτές υπήρχαν και δραστηριοποιούταν στην Ερμούπολη.

Αξίζει να τονίσουμε φυσικά πως οι λόγοι της δραστηριοποίησης και της παρουσίας τέτοιων φιλανθρωπικών τάσεων ήταν αποκλειστικά και μόνο η προέλευση των Συριανών και ιδιαιτέρα των Ερμουπολιτών.

Φυσικά και αναφέρομαι στην προσφυγική τους καταγωγή.

Η Ερμούπολη υπήρξε μια προσφυγομάνα. Μια προσφυγομάνα όμως που είχε την τύχη τα προσφυγοπούλα παιδιά της να κατάγονται από πλούσιες περιοχές, να έχουν αξιόλογη και ανώτερη παιδεία και εκτός από την εργασιακή και επαγγελματική τους δράση που ανέπτυξαν στο νησί να μην ξεχάσουν ποτέ ότι υπήρξαν κατατρεγμένοι, πονεμένοι, διωγμένοι βάναυσα από τους τόπους τους. Kαι το σπουδαιότερο ότι οι συμπολίτες τους στην πόλη του Ερμή που ίδρυσαν δεν ήταν όλοι εύποροι, μορφωμένοι και … τυχεροί.

Σχεδόν ταυτόχρονα με την ίδρυση και την ανάπτυξη της Ερμούπολης από ένα συνοικισμό παραγκούπολης σε μια θαυμαστή Νεοκλασική Ευρωπαϊκών προδιαγραφών πόλη άρχισαν να ιδρύονται στην Σύρο ομάδες, σύλλογοι, οργανώσεις κτλ που έχοντας υψηλή την ιδέα της κοινωνικής συνείδησης προσφέρονταν να δίνουν μια μερίδα του πλούτου τους (ότι μπορεί να ήταν αυτό, χρήματα ή σε είδος τρόφιμα ρούχα κτλ.) Εκείνη την εποχή αυτό το ονόμαζαν ΨΥΧΟΜΕΡΙΔΙΟΝ και η λέξη αυτή είναι ακόμα πιο ακριβής στην Έννοια της.

Η αλήθεια λοιπόν είναι πως οι πρώτοι κάτοικοι της Ερμούπολης ήταν όντως άνθρωποι μεγάλης οικονομικής θέσης και ακόμα μεγαλύτερης κοινωνικής και μορφωτικής στάθμης. Εκείνο τον καιρό ο πλούτος είχε μια διαφορετική άξια από την σημερινή. Ο πλούτος ήταν μεν μέσον καλής ζωής, χλιδής και κοινωνικής επιφάνειας αλλά ήταν και ένα μέσον όπου οι άνθρωποι που τον κατείχαν, να τον διαχειρίζονται με ένα τρόπο που να διαιωνίζουν το όνομα της οικογένειας των και την ίδια την κοινωνική τους άξια.

Την εποχή εκείνη η «ΕΥΕΡΓΕΣΙΑ» ήταν ένα μέσο για να δείξει κάνεις τον πλούτο του, το πνευματικό και το κοινωνικό του επίπεδο, Το να δίνουν μερικά τρόφιμα στην πιο απλή μορφή, ως το να κτίζουν ολόκληρα κτήρια και οικοδομήματα και να τα χαρίζουν σε κοινωνικές ομάδες ή να τα δίνουν προς διαχείριση στην πολιτεία ή στον δήμο στοίχιζε μεν κάποια χρήματα αλλά δεν είχαν τόσο μεγάλη αξία όσο το ότι σιγούρευαν ότι το όνομα τους θα έμενε στην ιστορία σαν ευεργέτες. Και το έκαναν καλοπροαίρετα αυτό. Δεν το έκαναν με κάποια πονηρία. Η βοήθεια τους δεν είχε κάποιο μισαλλόδοξο σχέδιο η κάποια υστεροβουλία. Το έκαναν γιατί είχαν την οικονομική άνεση να το κάνουν και γιατί τους άρεσε να βλέπουν και να ακούν το κόσμο να τους ευγνωμονεί. Είναι σημαντικό να κατανοήσετε ότι την εποχή εκείνη οι ανάγκες ήταν διαφορετικές. Το βασικότερο για να το καταλάβετε είναι να συνειδητοποιήσετε πως ΔΕΝ ΖΟΥΣΑΝ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΟΠΩΣ ΖΟΥΜΕ ΕΜΕΙΣ ΣΗΜΕΡΑ οπότε δεν είχαν ανάγκη να σκέπτονται να αποκτήσουν όλο και περισσότερα άχρηστα πράγματα ούτε και τα είχαν ανάγκη. Η οικονομική τους στάθμη ήταν τόσο υψηλή που κυριολεκτικά δεν τους ενδιέφερε να έχουν αυτό το «κάτι» παραπάνω που σήμερα νιώθει ο σύγχρονος άνθρωπος της υπερκαταναλωτικής κοινωνίας.

Αξίζει να τονιστεί εδώ ότι η Ερμούπολη είναι η μεγαλύτερη Ελληνική πόλη με τα περισσότερα κληροδοτήματα σε σχέση με τον αριθμό των κατοίκων και το μέγεθος της.

Δείτε τον σχετικό κατάλογο που ακολουθεί για να εκπλαγείτε ακόμα περισσότερο.

Έτσι λοιπόν έδιναν μεγάλα μερίδια από τον πλούτο τους στον κόσμο που είχε ανάγκη. Σε φτωχούς, σε πεινασμένους, χρήματα, τρόφιμα, είδη πρώτης ανάγκης. Το πιο σπουδαίο είναι ότι ΕΔΙΝΑΝ ΔΟΥΛΕΙΕΣ. Όποιος είχε όρεξη για δουλειά ήταν το πιο εύκολο πράγμα να βρει. Δεν ήταν οι μισθοί οι καλύτεροι φυσικά, ούτε οι συνθήκες εργασίας οι πιο τέλειες, ούτε οι ώρες... Αλλά υπήρχε δουλειά. Και αυτήν την δουλειά την έδιναν "αβέρτα" οι άνθρωποι αυτοί.

Ιστορικά στην Ερμούπολη το πρώτο, το αρχαιότερο κοινωφελές σωματείο ήταν το ΙΕΡΑΤΙΚΟΝ ΣΩΜΑΤΕΙΟ το οποίο ιδρύθηκε στην Ερμούπολη το 1882.

Το 1894 λίγα χρόνια μετά ιδρύεται στην Ερμούπολη ο Σύνδεσμος της Αλληλοβοηθείας.

Αρχικά ο Σύνδεσμος της Αλληλοβοηθείας ιδρύθηκε ως σύλλογος εργατών με σκοπό την προστασία, τα δικαιώματα, την νομική, την ιατρική, την ηθική και την κοινωνική βοήθεια των Συριανών εργατών.

Πολύ γρήγορα και ακριβώς γατί ξεκίνησε ως εργατικός σύνδεσμος έφτασε να αριθμεί πάνω από χίλια μέλη (πολύ μεγάλο νούμερο για μέλη σωματείου εκείνης της εποχής). Ακόμα γρηγορότερα εξελίχτηκε σε γενικότερο σύνδεσμο όπου μέλη τους προήρχοντο από μια γενικότερη γκάμα πολιτών και κατοίκων του νησιού οι οποίοι είχαν ανάγκη βοηθείας.

Τα γραφεία του Συνδέσμου Αλληλοβοήθειας ήταν στον ίδιο δρόμο λίγο μετά το πρώτο Δημοτικό σχολείο και το πρώτο Γυμνάσιο στην Ελλάδα προχωρώντας στον γρανίτινο δρόμο προς τον σημαντικό και γεμάτο ιστορία και συμβολισμούς Ιερό Ναό της Μεταμορφώσεως.

Για να γίνω ακόμα πιο ακριβής, καλό θα ήταν να γνωρίζετε την ιστορία του σημείου αυτού θα πρέπει να γνωρίζετε ότι η οικία που βρίσκεται σήμερα εμπρός από το Πανεπιστήμιο, ανήκε στον Αντώνιο Φρ. Σαλάχα (δεν ανήκε στο γυμνάσιο στα χρόνια που λειτουργούσε ως γυμνάσιο αλλά ενσωματώθηκε μετέπειτα όταν όλο το κτίσμα περιήλθε στο Πανεπιστήμιο).

Στην οικογένεια Σαλάχα ανήκε όλη η περιοχή γύρω από το Δημαρχείο, πρώτο Δημοτικό και Γυμνάσιο. Η οικία αυτή υπήρξε στα μετέπειτα χρόνια και η έδρα της Χωροφυλακής. (Για την χωροφυλακή της Σύρου και την ιστορία της θα εξακολουθήσει σύντομα ένα ειδικά αφιερωμένο άρθρο για αυτήν).

Ο Σύνδεσμος Αλληλοβοηθείας βρισκόταν ακριβώς απέναντι ακριβώς από την οικία  Χατζηγεωργίου – πριν από αυτόν ανήκε στον Λάζαρο Πέτσα.

Άλλοτε το πανέμορφο αυτό γωνιακό νεοκλασικό κτήριο υπήρξε η πρώτη έδρα του Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Κυκλάδων (ενός από τα πρώτα που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα εν έτη 1836)

Όπως λοιπόν διαπιστώνετε η έδρα του Συνδέσμου βρισκόταν σε ένα από τα σημαντικότερα κεντρικά σημεία της τότε Ερμούπολης.

Μέσα στην έδρα του Συνδέσμου Αλληλοβοήθειας υπήρχε ιατρείο με ιατρό και νοσηλεύτρια έτοιμοι οποιαδήποτε ώρα της ημέρας να παράσχουν ιατρικές υπηρεσίες. Κάθε χρόνο ο Σύνδεσμος Αλληλοβοήθειας προικοδοτούσε (προσέξτε …)  «από δυο έως τέσσερα κοράσια πτωχών Μελών μας». Μέσα στο ιδιόκτητο οίκημα  διατηρούσε ακόμα «βιβλιοθήκην αρκετά πλουσίαν». Και όχι μόνο αυτά.

«Εν τη αιθούση συνεδριάσεων γίνονται τακτικώς ωφέλιμοι και διδακτικαί διαλέξεις πολυπικοίλου ενδειαφέροντος καθώς και εσπερινά μαθήματα εις άπορους και εργαζόμενους τας πρωιας μην εχοντες την δυνατότητα σπουδών εις τα σχολεία»

Εκεί σε αυτό το ξεχασμένο οίκημα, κοντά δυο αιώνες η μαρμάρινη πινακίδα του Συνδέσμου. Κόσμος περνά καθημερινά αλλά ποτέ δεν σκέφτηκε να παρατηρήσει τι γράφει και να ψάξει την ιστορία της επιγραφής αυτής.

Μια από τις σπουδαιότερες και σημαντικότερες ενέργειες του Συνδέσμου Αλληλοβοηθείας ήταν κάτι εξαιρετικά πρωτότυπο αλλά και που δείχνει με πόση αγάπη και στοργή αυτοί οι άνθρωποι ήταν ορκισμένοι στο έργο που είχαν αναλάβει να επιτελούν.

Ο Σύνδεσμος είχε ειδικό ιδιόκτητο τμήμα που ίδρυσε ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΑΥΣΩΛΕΙΟ ΤΗΣ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ.

Στην πραγματικότητα αυτό που έκανε ήταν να αγοράσει ένα τμήμα του Μαυσωλείου και σε αυτό να στήσει ένα άγαλμα. Σε αυτό το μικρό χώρο και γύρω από το άγαλμα ο σύνδεσμος έθαβε τους νεκρούς οι οποίοι είτε ήταν τόσο φτωχοί που δεν είχαν χρήματα οι οικογένειες τους να τους ενταφιάσουν, είτε πολλές φορές και ανωνύμους ή αγνώστους συμπολίτες που πέθαναν και κανείς δεν υπήρχε για να ενταφιάσει τα σώματα τους.

Αντιλαμβάνεστε λοιπόν γιατί ο Σύνδεσμος της Αλληλοβοηθείας είχε τόση μεγάλη φήμη και ήταν αγαπητός σε όλη την Σύρο.

Ιδρυτές του συνδέσμου όπως και πολλών άλλων της εποχής εκείνης ήταν όλη η αφρόκρεμα των προσωπικοτήτων και των ευγενών, αρχόντων, επαγγελματιών, των ασχολούμενων με τα κοινά της κοινωνικό –οικονομικό –πολιτικής ζωής της Σύρου.

Ανάμεσα στους πρώτους Προέδρους του Συνδέσμου και αξίζει να αναφερθώ σε αυτόν ήταν ένας από τους σημαντικότερους πολίτες της Ερμούπολης εκείνης της εποχής, ο Δημοσθένης Ζορμπάνος. Ένας άνθρωπος ιδιαιτέρα καλλιεργημένος, φιλάνθρωπος, δραστήριος και μορφωμένος από τους αυθεντικούς κυρίους της εποχής εκείνης.

Σας παραθέτω παρακάτω φωτογραφία του προεδρείου, την μοναδική σωζόμενη ως σήμερα, η οποία χρονολογείται περί του 1933 και ευρεθέν κατά τις έρευνες μου για τον αξιοθαύμαστο αυτόν Φιλανθρωπικό Σύνδεσμο που δυστυχώς και αυτός όπως τόσοι άλλοι χάθηκε στον χρόνο ιδιαίτερα μετά την κήρυξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου όπου η Σύρος και η Ελλάδα γενικότερα αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν απίστευτες δυσκολίες. Σε εκείνα τα χρόνια πολλοί φιλανθρωπικοί σύλλογοι διαλύθηκαν και δυστυχώς ποτέ δεν ξαναφτιάχτηκαν.

Και σε αυτό το σημείο τελείωσε άλλο ένα νοερό και νοητό ταξίδι μας στην ιστορία της Σύρου.

Ένα ταξίδι όπου όπως κάθε σοβαρό ταξίδι στην ιστορία μας διδάσκει ένα παρελθόν όπου οι ηθικές αρχές, η παιδεία και η συνύπαρξη των συμπολιτών της εποχής εκείνης ήταν τελείως διαφορετική. Το ότι τότε όλα ήταν αλλιώς και διαφορετικά δεν σημαίνει πως σήμερα θα πρέπει να διαγράψουμε και να σβήσουμε τις ευγενείς πράξεις εκείνων των ανθρώπων.

Τίποτα στην σημερινή δεν μας αναγκάζει να είμαστε απάνθρωποι, να είμαστε αποξενωμένοι. Να φερόμαστε βάναυσα και βίαια στους συμπολίτες μας. Κάθε άλλο. Μια ήρεμη και ψύχραιμη ταυτοποίηση των εποχών εκείνων με των σημερινών θα σας κάνει να συνειδητοποιήσετε πως οι εποχές και οι ημερομηνίες μπορεί να άλλαξαν και τα ημερολόγια να γράφουν αιώνες μετά αλλά οι συνθήκες δεν άλλαξαν. Είναι ίδιες και απαράλλακτες.

Ίσως γιατί ο άνθρωπος δεν αλλάζει. Ίσως γιατί η ιστορία επαναλαμβάνεται. Όλα αυτά μας διδάσκουν να μείνουμε άνθρωποι. Να μείνουμε ενωμένοι. Να Αλληλοβοηθιόμαστε.

Κανείς δεν μπορεί να ζήσει μόνος του. Σε αυτόν τον κόσμο και σε αυτήν την φύση ο άνθρωπος χρειάζεται τον συνάνθρωπο. Είναι έτσι φτιαγμένος αυτός ο κόσμος.

Παρατηρούμε τα ζώα που βοηθούν το ένα το άλλο. Φυλές και είδη άσχετα μεταξύ τους αλληλοβοηθιούνται.

200 χρόνια πριν η Αλληλοβοήθεια μεσουρανούσε σαν ανθρωπιστικό κίνημα στην Σύρο. Γιατί αυτό να είναι μόνο μια ιστορική πληροφορία και να μην συνεχίζει να ισχύει ακόμα; Αναρωτηθείτε αγαπητοί φίλοι και συμπολίτες.

Σας ευχαριστώ για τον χρόνο και την ανάγνωση σας.

Όπως πάντα όσοι γνωρίζετε περισσότερα περί του θέματος αυτού και για κάθε άλλο θέμα που δημοσιεύουμε παρακαλείστε για την ιστορία και τον σεβασμό των προγόνων μας να μας το καταθέσετε και να προστεθεί στην ιστορία του τόπου μας.

 

Παναγιώτης Κουλουμπής
Syros stories