Τις τελευταίες μέρες διαβάζω όλο και περισσότερα άρθρα που αφορούν τον τουρισμό στο νησί μας. Τα περισσότερα από αυτά εκφράζουν μια θετική άποψη όσον αφορά τον νέο θεσμικό ρόλο του αντιδημάρχου Πολιτισμού και Τουρισμού. Εγώ, θα ήθελα να εκφράσω έναν προβληματισμό μου, μέσα από ερωτήματα που αφορούν την σύγκλιση των δυο αυτών δραστηριοτήτων.
Καταρχάς, μια διευκρίνηση όσον αφορά τις δυο έννοιες του πολιτισμού και της κουλτούρας. Υπάρχουν πολλές και διάφορες προσεγγίσεις πάνω στο ζήτημα, το οποίο από μόνο του είναι τεράστιο. Για να μην κουράσω, θα αρκεστούμε στην διάκριση τους με την οποία συμφωνούν οι περισσότεροι επιστήμονες ανθρωπολόγοι, κοινωνιολόγοι, ιστορικοί κτλ. Ο πολιτισμός είναι το σύνολο των δραστηριοτήτων μιας κοινωνίας σε όλες της, τις εκφάνσεις. Η κουλτούρα περιλαμβάνει το σύνολο των πνευματικών δραστηριοτήτων όπως τα ήθη, οι τέχνες, ο τρόπος σκέψης της κοινωνίας, η ανθρώπινη πνευματική δημιουργία. Με βάση τα παραπάνω, φαντάζομαι ότι η πολιτική της δημοτικής αρχής θα προσπαθήσει να αναδείξει και να προωθήσει και τα δυο.
Και εδώ φτάνουμε στην ανακήρυξη της νέας θεσμικής θέσης του αντιδημάρχου, αυτής του πολιτισμού και τουρισμού. Από τον τίτλο και μόνο αναρωτιέμαι ποια η σχέση των δύο πέραν της οικονομικής. Η ανάγκη της οικονομικής ανάσας στο νησί και η επιλογή του πολιτισμού και της κουλτούρας για την ανάσα αυτή είναι λογική. Παρόλα αυτά, για να μπορέσουμε να εκμεταλλευτούμε οικονομικά τα παραπάνω, αναγκαστικά θα εισέλθουμε σε μια πολιτική εμπορευματοποίησης τους. Και ίσως ακόμα εισαγωγής τους στην “βαριά βιομηχανία” του τουρισμού. Αυτό σαν προσπάθεια και μόνο, ίσως επιφέρει αλλοίωση της κουλτούρας της ίδιας που τόσο πολύ επιθυμούμε να προσφέρουμε στον υπόλοιπο κόσμο.
Κατά την άποψη μου, η πνευματική δημιουργία απαιτεί ελεύθερη διακίνηση μακριά από κανόνες της “αγοράς”. Με την εμπορευματοποίηση τους θα είναι ελεύθερες να διακινούνται; Θα προσπαθήσω να δώσω ένα παράδειγμα. Στην προσπάθεια 12μηνου τουρισμού, η δημοτική και περιφερειακή αρχή ίσως ζητήσει χορηγούς για τις πολιτιστικές δραστηριότητες. Λογικό είναι, να μην διαθέτει τα απαιτούμενα κονδύλια, ειδικά στην αρχή, για την διοργάνωση τους ως ο μοναδικός χορηγός. Τα φεστιβάλ αυτά οφείλουν να προσαρμόζονται στις προτιμήσεις των τουριστών η των εκάστοτε αξιολογητών του δήμου έτσι ώστε να έχουν και έσοδα. Οι χορηγοί όμως, θα είναι και αυτοί αξιολογητές; Και αν είναι, τότε πού φαίνεται η ελεύθερη έκφραση ιδεών σε αυτό; Ένας ζωγράφος που θέλει να καταδικάσει την πολιτική της κυβέρνησης μέσα από το έργο του θα χρηματοδοτηθεί; Και ας μην πάμε μακριά... Η Σύρος διαθέτει ένα εξαιρετικό πολιτισμικό δυναμικό, σε ζωγράφους, ποιητές, συγγραφείς, ηθοποιούς, τραγουδιστές αλλά και πέρα από τις τέχνες διαθέτει κτήρια να στηρίζουν εκθέσεις και έργα όπως το πανεπιστήμιο, θέατρο. Οι hip hop, reggae καλλιτέχνες θα έχουν θέση στο νέο σχεδιασμό για τουρισμό; Το graffiti; Οι ερασιτεχνικές ομάδες, οι πολιτιστικοί σύλλογοι οι οποίοι ανεβάζουν έργα θα έχουν την ίδια χρηματοδότηση ή θα κρίνονται από τα εισιτήρια;
Με λίγα λόγια, θα μπορέσουν να αναδειχθούν από το δήμο μέσα σε ένα πλαίσιο αγοράς άτομα με σκέψη διαφορετική από αυτήν που έχουμε συνηθίσει; Το πρόβλημα με την κουλτούρα (σύμφωνα με τον Donald Preziosi, ομότιμου καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες, UCLA) είναι ότι “Η τέχνη είναι και τα δύο: βελτίωση, ανάταξη και ανοικοδόμηση -- τόσο ως δημιουργική «κοσμο-κατασκευή» (world-making) όσο και ως καταστροφή και αποστροφή σε σχέση με αυτό που φαντάζονται ότι είναι ο κόσμος όσοι κατέχουν --ή ποθούν-- την εξουσία· δόμηση και αποδόμηση εκείνου που θεωρούμε πραγματικό ή φυσικό.” Άρα αν αφεθεί ελεύθερη μπορεί να δημιουργήσει και πρόβλημα....
Συμπερασματικά, είναι σημαντική η προσπάθεια της νέας αρχής να οργανώσει τον τουρισμό με γνώμονα τον πολιτισμό, προσπάθεια που ελπίζω να αποτελέσει τροχό ανάπτυξης και των δύο. Παρόλα αυτά, ας μην αφήσουμε την ανάγκη για οικονομική ανάπτυξη να ελέγχει απόλυτα την κουλτούρα που παράγουμε ως νησί. Ας μην αφήσουμε το πιο σημαντικό επίτευγμα της μικρής μας κοινωνία να ορίζεται από το χρήμα και μόνο. Τέλος, ας απελευθερώσουμε την τέχνη από εγκόσμια δεσμά ακόμα και αν γίνεται επικίνδυνη.